وب سایت نواندیشی به ویب سایت خبری تحلیلی نواندیشی خوش آمدید
مستقل از تعریف «حجاب»، می خواهیم بدانیم حکم «اجبار» در «حجاب» از کجا آمده است. این همه «امر» و «نهی» در قرآن وجود دارد که فقها برای آن ها حکم وجوب و اجبار در اجرای آن صادر نکرده اند! براستی تفاوت «امر» و «نهی» در آیه موسوم به «حجاب» با موارد مشابه قرآنی چیست که فقها چنین سرسختانه از سنگر «حجاب اجباری» دفاع می کنند! برای مثال خواهیم دید که اگر «حجاب» واجب باشد و عدم رعایت آن مجازات داشته باشد، باید «راه رفتن با نخوت» نیز حرام باشد و مجازات داشته باشد. یا مثلا مجازات کسی که بدون علم و آگاهی و با دنباله روی کاری را انجام می دهد، بریدن گوش اوست! چرا که گوش و چشم چنین فردی مسئولند!در این بخش نخست نگاهی خواهیم داشت به فرمت و ساختار چند آیه قرآن که در آن «نهی» و «امر» شده است.
سپس این «امر» و «نهی» ها را مقایسه می کنیم با «امر» و نهی» های آیات درباره «نگاه» و «حجاب». آیات نور:۳۰ و ۳۱ مبنای قرآنی حکم فقها در حرمت «نگاه» به نامحرم و وجوب «حجاب» است. خواهیم دید حتی اگر فرض کنیم «حجاب» مورد نظر در آیه نور:۳۱ پوشش صد در صدی چادر به اضافه روبنده به اضافه دستکش باشد؛ نمی توان از این آیه استنباط کرد که این پوشش «واجب» است. اما اکثر قریب به اتفاق فقهای شیعه و مفتی های سنی بر اساس احادیث و روایات با فرض عورت دانستن زن (« المرأه عوره»)، پوشاندن تمام بدن زن از جمله مو را واجب می دانند. می دانیم که در ایران «بی حجابی» مجازات دارد.احمد قابل در مقاله «در مورد حجاب» [۲] با بحث درباره اختلافات فقها در قسمت های استثنا شده بدن زن در پوشش و همچنین عدم وجوب حجاب برای کنیزان و مواردی دیگر، به آیات قرآن ارجاع می دهد و نتیجه گیری می کند که پوشاندن موی سر واجب نیست.پس در این بخش مستقل از این که «حجاب» چیست، درباره مجازات احتمالی آن بر اساس آیات قرآن بحث می شود. به عبارت دیگر با مسلم فرض کردن «حجاب فقهی»، می خواهیم دریابیم برای فردی که «حجاب» را رعایت نمی کند قرآن چه مجازاتی تعیین کرده است.
برای این کار مقایسه ای خواهیم داشت بین «امر» و «نهی» های آیات نور:۳۰ و ۳۱ و «امر» و «نهی» های چند آیه دیگر قرآن. آیات نمونه برای مطالعه و مقایسه از سوره اسراء انتخاب شده است. معیار انتخاب آیات نمونه چنین است: ۱) آیات از یک سوره باشند، ۲) آیات پشتِ سرهم یک سوره باشند ۳) شامل آیاتی باشندکه به روشنی در آن مجازات تعیین شده است، و ۴ ) شامل آیاتی باشند که در آن برای «امر» و «نهی» به روشنی مجازاتی تعیین نگردیده است. اگر قرآن از طرف خدای واحد فرستاده شده باشد، باید حرف های او با هم هماهنگ و سازگار باشند! خواهیم دید «حجاب» هر طوری توسط فقها و مفتی ها تعریف شود، بر اساس آیات قرآن حفظ «حجاب» واجب نیست و عدم رعایت آن نه در این دنیا و نه در آخرت هیچ گونه مجازاتی ندارد. در بخش ۱٫۱ و بخش ۲٫۲ به چند آیه نمونه در دو دسته الف و ب برای مقایسه نگاه می کنیم. دسته الف شامل سه آیه است که عدم التزام به «نهی» در این آیات شامل مجازات می شود. دسته ب شامل سه آیه دیگر است که عدم اطاعت از «امر» یا «نهی» آیه، مجازاتی ندارد. سپس امر و نهی های الف و ب را مقایسه می کنیم با «امر» و «نهی»های آیات نور:۳۰ و نور:۳۱؛ شامل:
۱) «امر» در «حفظ فروج» برای مردان و زنان،
۲) «امر» به «غض بصر» به مردان و زنان، و
۳) «امر» به پوشاندن سینه زنان و «نهی» از نمایان شدن سینه زنان.
۱٫۱ آیات دسته الف – «نهی» با تاکید بر گناه و خطا بودن
به آیات اسراء:۳۱ و ۳۲ و ۳۳ دقت می کنیم:
در اسراء:۳۱ تنگدستان را از کشتن فرزندان خود «نهی» کرده است. به آن ها اطمینان داده است که رزق یا روزی آن ها توسط خدا تامین می شود. سپس برای مخاطب به روشنی بیان گردیده است که قتل فرزندان «خطایی کبیر» است. در اسراء:۳۲ نزدیک شدن به زنا را «نهی» کرده است. حتی نزدیک شدن به زنا را به روشنی هم عملی زشت و هم راهی بد بیان کرده است. می دانیم در آیه نور:۲ نیز به روشنی مجازات مرد و زن زناکار را صد ضربه مشخص گردیده است.در اسراء:۳۳ پس از «نهی» قتل عمد به صراحت بیان شده است که ارتکاب قتل عمل حرام است. سپس بر حق قصاص برای سرپرست مقتول تاکید کرده است.اسراء:۳۱ و ۳۲ و ۳۳وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُم إنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْءًا کَبِیرًاو از بیم تنگدستى فرزندان خود را نکشید ماییم که به آنها و شما روزى مىبخشیم آرى کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است.وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَهً وَسَاء سَبِیلًاو به زنا نزدیک مشوید چرا که آن همواره زشت و بد راهى است.وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًاو نفسى را که خداوند حرام کرده است جز به حق مکشید و هر کس مظلوم کشته شود به سرپرست وى قدرتى دادهایم (حق قصاص)، پس نبایددر قتل زیادهروى کند زیرا او حمایت شده است.حال در دنباله آیات بالا در همین سوره به سه آیه با نوع دیگری از «امر» و «نهی» توجه می کنیم. به سادگی و روشنی می توان تفاوت بین امر و نهی های الزامی و امر و نهی های توصیه ای را مشاهده نمود ۱،۲ آیات دسته ب- «امر» و «نهی» بدون ذکر مجازات آیات اسراء: ۳۵ و ۳۶ و ۳۷ شامل یک مورد «امر» و دو مورد «نهی» می باشد:در اسراء: ۳۵ سفارش شده است که موقع پیمانه کردن و ترازو کردن امین باشید. دلیل آن را هم بهتر و خوش فرجام تر بودن بیان کرده است.
در اسراء:۳۶ سفارش شده است که بدون علم و آگاهی بدنبال کاری نروید. و اگر چشم و گوش بسته به کاری اقدام کنید، چشم و گوش و دلتان مسئول است و مورد پرسش قرار می گیرد.در اسراء:۳۷ مخاطب از راه رفتن با نخوت و غرور نهی شده است. و تاکید شده است که گام برداشتن با نخوت در بزرگی یا کوچکی فرد در اجتماع تاثیری ندارد.در آیات می توان دلیل امر یا نهی را در بخش دوم هر آیه دید. یعنی نه اطاعت محض و بی دلیل را تجویز کرده است، و نه در صورت انجام ندادن و یا انجام دادن «امر» و «نهی» ها مجازاتی را تعیین کرده است:اسرا: ۳۵ و ۳۶ و ۳۷وأَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًاو چون پیمانه مىکنید پیمانه را تمام دهید و با ترازوى درست بسنجید که این بهتر و خوش فرجامتر استوَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًاو چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن زیرا گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد وَلاَ تَمْشِ فِی الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّکَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًاو در [روى] زمین به نخوت گام برمدار چرا که هرگز زمین را نمىتوانى شکافت و در بلندى به کوهها نمىتوانى رسید.با مقایسه آیات دسته الف و آیات دسته ب، می توان تفاوت بین الف– آیات «نهی» مجازات دار و ب– آیات «امر» و «نهی» بدون مجازات را مشاهده کرد. حال اگر به «امر» و «نهی» های آیات نور:۳۰ و ۳۱ (جدول:۱) و دلایل امر و نهی های آن دقت کنیم، مشاهده می کینم که شبیه آیات دسته ب می باشند. مثلا دلیل امر به «غض بصر» و «حفظ فروج» را «ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ» بیان کرده است، که قابل مقایسه با «ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا» در آیه اسراء:۳۵ می باشد. «نهی» از گام برداشتنی که سینه ها بیرون بیفتد، قابل مقایسه است با نهی از راه رفتن با نخوت در آیه اسراء:۳۷٫ کجای آیات اسراء ۳۷ و نور:۳۰ و ۳۱ مثلا گفته شده است که این کار زشت و بد راهی است؛ آن « کَانَ فَاحِشَهً وَسَاء سَبِیلًا» که برای «زنا» در اسراء:۳۲ ذکر شده است؟ در این باره در بخش بعد شرح بیشتری داده شده است.
