وب سایت نواندیشی به ویب سایت خبری تحلیلی نواندیشی خوش آمدید
بر اساس نامگذاری در تقویم کشور روز چهاردهم مرداد ماه اسد «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» است، گرچه از نظر بین المللی روز دهم دسامبر روز جهانی حقوق بشر است.مانعی ندارد ما و شما در هر دو روز که به یک مناسبت نامگذاری شده از “حقوق بشر” بگوییم تا “حقوق بشر” را به یکدیگر و خصوصا به صاحبان قدرت یادآور شویم.
بعد از رسول الله (ص) که پایه حکومت را در مدینه نهاد، در میان امامان معصوم تنها امیرالمومنین (ع) زمینه حکمرانی وسیع تر یک شهر پیدا کرد و در متن حاکمیت و قدرت توسعه دارش به حقوق بشر احترام گذارد و شاخص ترین منادیِ ندایِ جهانی “حقوق بشر” است. اوست که توانست آنچه از “حقوق بشر” از محضر پیامبر خدا (ص) آموخته بود را به ذائقه شهروندان سراسر مناطق وسیع حکمرانی اش برساند.نمونه هایی کوتاه و گویا را تقدیم میدارم.
اولین حق از “حقوق بشر” حق حیات و زنده بودن است.اسلام اجازه ستاندن جان را نمیدهد مگر در بسیار محدودی که تحقق آن در شرائط بسیار سختی امکانپذیر است و صاحب این قلم در باره چندبار نوشته و گفتگو داشته است.اهمیت “حق جان داشتن” به اندازه‌ای است که امیرالمومنین (عم می‌فرماید: « از رسول خدا (ص) دو کتاب [نوشته] به ارث برده‌ام. کتاب خدا و کتابی که در کنار شمشیرم آمده. سوال کردند: ای امیرالمؤ‌منین کتاب و نوشته در کنار شمشیرت چیست؟ فرمود: هر کس غیرقاتل را بکشد و یا غیر ضاربش را بزند لعنت خدا بر او باد! ؛ – وَرَثتُ عَن رَسولِ الله کتابین ؛ کتاب‌الله و کتابٍ فی قراب سیفی. قیل یا امیرالمؤ‌منین ماالکتاب الذی فی قراب سیفک؟ قال: من قتل غیرقاتله او ضرب غیرضاربه فعلیه لعنة‌الله.”(وسائل الشیعه ؛ ج ۱۹ ص ۱۲)پس کاربرد سلاح و شمشیر از نظر امام علی (ع) آنجاست که آلوده به قتل بی‌گناهی نشود چه در جهاد و چه در اجرای حدود شرعی.از آنجا که جهاد ابتدایی در عصر غیبت پر مناقشه است ، بحثی نداریم و در مورد جهاد دفاعی هم شمشیرِ مجاهدان یله و رها نیست، بلکه محدود به معیارهای مشخصی است.اما در مورد اجرای حدود شرعی ، بر اساس فقه شیعه و سنی که فرمودند: “تدرء الحدود بالشبهات” (من لایحضر ، ج ۴ ص ۷۴) با ورود کوچک ترین “شُبهه” در راستای قتل و قاتل ، سلاح و طناب دار از موجودیت باید خارج شود.
حق انتخابِ دین یک مطلب روشنی است و تاسف بار است برای انسان چنین حقی قبول نمیکنند!در قرآن حد اقل سی آیه در مورد حق انتخاب دین آمده و مشهورترین آن، آیه “لا اکراه فی الدین” است که با توجه به آیه “قدتبین الرشد” که بعد از آن آمده قرینه قطعی بر عدم زور و اجبار در مورد دین است. در این زمینه سخنان علامه طباطبایی و شاگردانش مانند شهیدآیت الله مطهری و آیت الله جوادی آملی باید مورد مداقه قرار گیرد.روشن‌ترین سند تاریخی در مورد آزادی مردم در پذیرش و یا عدم پذیرش دین اسلام، پیمان‌نامۀ رسول الله (ص) با مردم مدینه است که به امضای تمامی اهل مدینه رسیده آمده: “یهودیان بنی‌عوف با مسلمانان همانند امت واحده هستند و هر کدام از آنان در دین خود آزادند. بندگان نیز همانند دیگران در دین و آیین خود آزادند..” (سیره نبویه ج۱ص۵۳۰)در این زمینه امام خمینی کلامی دارد که بسیار تحسین برانگیز است که میگوید: “ما هرگز نمیخواهیم ارزشهای اسلامی را بر غرب تحمیل کنیم، نه بر غرب و نه بر شرق، بر هیچکس و هیچ‌جا، اسلام تحمیل نمیشود. اسلام با تحمیل مخالف است. اسلام مکتب تحمیل نیست، اسلام آزادی را به تمام ابعادش ترویج کرده است، ما فقط اسلام را ارائه میکنیم، هــر کس خواست میپذیرد و هر کس نخواست نمیپذیرد”. (صحیفه ج۱۱ص۱۵۷)
در منطق حکمرانی علی (ع) همه جامعه حقِ بهرمندی از زندگی متعارف دارند.شفاف میگوییم ؛ امام علی(ع) حاکمیت را درصورتی اسلامی میداند که حقوق بشر در آن رعایت شود ، یعنی امنیت اقتصادی و روانی حتی برای غیرمسلمان هم تامین شود تا آنان هم بتوانند به زندگی آرام وآسان وشادشان برسند؛ “يَعْمَلُ فِي إِمْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ وَ يَسْتَمْتِعُ فِيهَا الْكَافِرُ”(نهج البلاغه/خ۴۰)حکومت او در این زاویه از حقوق بشر بهت آور است!او در مسیر حرکتش بر پیرمردی عبور کرد که گوشه کوچه گدایی میکرد! بر آشفت و از اطرافیان جویای علت گدایی گری آن پیرمرد شد، آنان گفتند، ایشان پیرمردی مسیحی است بازنشست است و از حقوق محروم است ، امام (ع) فرمود: «از او کار کشیدید تا پیر شد! حال که عاجز شده است از او دریغ می‌دارید، از بیت‌المال به او بپردازید. – استعملتموه حتی اذا کبر و عجز منعتموه انفقوا علیه من بیت‌المال.»(وسائل ۴۹/۱۱)
در باورهای دینی ما شیعیان در عصر حضور امامان، حکمران به نصب خداست که مردمان با او بیعت میکنند.اما در همین جا هم بیعت با امام (ع)، زُوری نیست.عبدالله بن عمر بیعت نکرد و گفت اگر همه بیعت کردند من هم انجام میدهم ! مالک به امام عرض کرد من این را میشناسم به دست من بسپار تا یا بیعت بگیرم و یا سرش را بزنم ! امام علی (ع) اجازه نداد. خاستگاه این عدم اجازه بر اخذ بیعت زوری و تهدیدگونه این است که “بیعت اختیاری” است.در عصر غیبت ، فقیهانی مانند امام خمینی که قائل به حکمرانی فقیه هستند حتی بر مبنای “نصب” جمهوریت را جدی میدانند و در صورت همراه نبودنِ جمهور، تصرفاتِ فقیه را مورد مناقشه و اشکال میدانند.امام علی (ع) از آزادی در انتقاد به حکومت و پذیرش انتقادها چنین مى فرمايد: “از گفتن سخن حقّ يا مشورت عادلانه، خوددارى نكنيد، زيرا من خود را بالاتر از آن نمى دانم كه اشتباه كنم و از خطا در كارهايم ايمن نيستم مگر اينكه خداوندى كه از من قادرتر است مرا از خطا حفظ كند ؛ فَلا تَكُفُّوا عَنْ مَقَالَة بِحَقٍّ، أَوْ مَشُورَة بِعَدْل، فَإِنِّي لَسْتُ في نَفْسِي بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِيءَ، وَ لا آمَنُ ذلِكَ مِنْ فِعْلِي، إِلاَّ أَنْ يَكْفِيَ اللّهُ مِنْ نَفْسِي مَا هُوَ أَمْلَكُ بِهِ مِنِّي.” (نهج البلاغه ، خ ۲۱۶)از کلمات کلیدی شهید آیت الله بهشتی این جمله است ؛ “امام ، در زمان حضور تعیین است ولی تحمیل نیست ، و در زمان غیبت نه تعیین است و نه تحمیل.”
در مورد اعلامیه حقوق بشر فرصت وسیع میطلبد تا مورد بررسی قرار گیرد . بنظر میرسد اگر جهان به همین اعلامیه با فرض نواقصی که دارد ، عمل کند ، جهان آراسته به حقوق بشر میشود.اگر در آثار شهید آیت الله مطهری به اعلامیه حقوق بشر لطفی دیده نمیشود بخاطر بی عملی جهان به این منشور بین المللی است. ایشان چنین میگوید: “دیدیم که اعلامیه حقوق بشر هیچ نتیجه‌ای در دنیا نداد؛ دیدیم همان امضاکنندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر متجاوزترین مردم به حقوق بشر بوده و هستند. الان کاخ سازمان ملل که می‌گویند چهل و چهار طبقه دارد، در واقع یعنی یک دروغ چهل و چهار طبقه. چیزی که در آن واقعآ وجود ندارد رسیدگی به حقوق ضعفاست؛ یعنی ابزاری است در دست قدرت‌های بزرگ دنیا تا به بهانه آن با یکدیگر معامله کنند. آیا آمریکا واقعآ پایبند حقوق بشر است؟ این کارهایی که در ویتنام می‌کند بر اساس حقوق بشر است؟ آیا شوروی پایبند حقوق بشر است؟ چین واقعآ پایبند حقوق بشر است؟ ( گریز از ایمان و گریز از عمل/ ۷۲)امید است مسلمین و خصوصا مدعیان حمکرانی بر نهج و شکل حکمرانیِ رسول الله (ص) و امیرالمومنین (ع) ندایِ حقوق بشری آنان را شنیده و با رعایت حقوق بشر، روزهای متفاوتی را رقم زنند. ان شاءالله»
مقاله آموزنده و مفید. تشکر از نشر و باز نشر این مطالب. نو اندیشی براستی نو اندیشی است
ممنون شما رادیو کتاب
آمین یا رب العالمین
برادر گرامی جناب محسنی صاحب و خانواده عالیقدر تان با سپاس از شفقت های همیشه گی تان برای سلامتی شما عزیزان دعا میکنیم
با حرمت محمد تخاری همکار فنی تربیون نواندیشی