وب سایت نواندیشی به ویب سایت خبری تحلیلی نواندیشی خوش آمدید
یادداشت نواندیشی : «شیخ حسن فرحان المالکی» روحانی نواندیش دینی اهل سعودی است که با دیدگاههای خود همواره جنجال به پا کرده است؛ وی دیدگاههای معتدلی درباره مذاهب اسلامی دارد و به شدت از گفتمان متحجرانه سلفی انتقاد می کند. او چندین بار به دلیل انتقاد تند از وهابیت از سوی مقامات سعودی بازداشت شده است که اخرین آنها سال گذشته بوده است. برخی نسبت به احتمال صدور اعدام برای وی ابراز نگرانی کرده اند.از آن جمله یاسر میردامادی دانشمند نواندیش ایرانی ساکن دربریتانیا یادداشت کوتاهی را زیرعنوان نواندیش دینی عربستانی درخطر اعدام برشته تحریردرآورده است که یادداشت نواندیشی نیزآن یادداشت راخدمت شماخواننده گان عزیزتقدیم میدارد
_________________________
سازمان دیدبان حقوق بشر در تیرماه(سرطان )امسال با صدور بیانیّه‌ای از “احتمال صدور حکم اعدام” برای دین‌پژوه نواندیش عربستانی، حسن بن فرحان مالکی ابراز نگرانی کرد. مالکی که پیش‌ترنیزبارها دستگیرشده بود، آخرین باردریازدهم سپتامبر۲۰۱۷ میلادی(بیستم شهریور(سنبله ) ۱۳۹۶ بازداشت شد. دستگیری مالکی حلقه‌ای از موج بازداشت فعّالان حقوق بشر، منتقدان سیاسی، روحانیان مستقل و دانشگاهیان عربستانی در آن سال بود.تا یک سال پس از بازداشت مالکی به او تفهیم اتهام نشد. در جریان محاکمه غیر علنی او، در دادگاه ویژه کیفری ریاض، دادستانی برای وی درخواست اعدام کرد. جلسات بعدی محاکمه او تا کنون بارها به تعویق افتاده و حکم نهائی دادگاه هنوز صادر نشده است. یک ماه پس از بازداشت او، پسرش عبّاس نیز که درباره وضعیّت پدرش توییت می‌کرد بازداشت شد. دادستانی برای عبّاس مالکی به اتّهام “تشویش اذهان عمومی” و “تبلیغ علیه نظام پادشاهی” درخواست بیست و پنج سال زندان کرده است.
مالکی کیست، چه می‌گوید و چرا خطر صدور حکم اعدام او را تهدید می‌کند؟ حسن مالکی متولّد ۱۹۷۰ میلادی و در آستانه پنجاه سالگی است. او در جنوب غربی عربستان در منطقه‌ای ساحلی و سرسبز نزدیک به مرز این کشور با یمن به دنیا آمد. او لیسانس تبلیغ و ارشاد اسلامی از دانشگاه محمّد بن سعود در ریاض دارد و علاوه بر آن، در دروس عالمان مذهبی این شهر نیز شرکت کرده است. در وزارت معارف، تلویزیون و روزنامه‌های سعودی به روزنامه‌نگاری مذهبی پرداخت و سپس به پژوهش و تدریس در حوزه دین روی آورد. مالکی به روایت خودش، ابتدا “سلفی افراطی” و “وهّابی تکفیری” بوده است. اما خرده خرده در فرایند تبلیغِ این گرایش به بازنگری در این میراث و در نهایت، نقد بنیادی آن روی می‌آورد.مالکی را در عربستان به آرای دینی دگراندیشانه و میانه‌روانه، به نقدهای صریح و کوبنده‌اش بر فکر وهّابی و سلفی و نیز به دیدگاههای صریح و متفاوت سیاسی‌اش می‌شناسند.
از جمله اتّهامات دادستانی علیه حسن مالکی در دادگاه این موارد است: “ردّ اعتبار احادیث کتاب بخاری” (از کتاب‌های حدیثی مشهور اهل سنّت)، “انتقاد به برخی صحابه پیامبر”، “مصاحبه با شبکه‌های خبری خارجی (مانند الجزیره)”، “چاپ کتاب‌های ممنوعه خود بیرون از عربستان” و “نگهداری کتاب‌های غیر مجاز در منزل”. او نویسنده‌ای پر کار است و تا پیش از دستگیری در رسانه‌های داخل و خارج عربستان حضوری پررنگ داشت.دیدبان حقوق بشر در بیانیّه خود اتّهامات علیه مالکی را “مصداق نقض آزادی بیان” توصیف کرده است. یکی از کتاب‌های حسن مالکی “آزادی عقیده در قرآن و سنّت پیامبر” (حریّه الاعتقاد فی القرآن الکریم والسّنه النبویّه) نام دارد. او در این کتاب حکم فقهی قتل به سبب ارتداد (خروج مسلمان از اسلام) را از اساس رد می‌کند. مالکی با استناد به آیات قرآنی (مانند آیه “لا اکراه فی الدین”) و احادیثِ از نظر او “معتبر” نبوی، از آزادی عقیده برای همگان دفاع می‌کند. وی با بررسی تاریخیِ احادیث مشهوری که دستور به کشتن مرتد می‌دهد، این احادیث را برساخته عصر اموی برای انتقام‌گیری از مخالفان سیاسی قلمداد می‌کند. از نظر مالکی ارتداد، مجازات دنیوی در پی ندارد و خداوند در روز قیامت در باب مرتد داوری خواهد کرد.او حدیث‌شناسی انتقادی خود را در کتاب دیگری با عنوان “درآمدی سیاسی به شناخت تاریخ [اسلام]” (المقدّمه السّیاسیّه لفهم التاریخ) پی می‌گیرد.
کتاب مزبور با این مشخصات اخیراً به فارسی ترجمه شده است: “نقش قدرت سیاسی در جهت‌دهی احادیث و روایات تاریخی”، حسن فرحان مالکی، ترجمه محمّدرضا غفّاری، تهران: نشر نظری. مالکی در این کتاب استدلال می‌کند که “ضعف و عقب‌ماندگی” کنونی مسلمانان در اصل، حاصل رخدادهای قرن نخست اسلام است. او به ویژه غلبه حدیث‌گرایی بر قرآن‌محوری را از عوامل اصلی “دوری” مسلمانان از اهداف “عالیه” اسلام برمی‌شمرد. ز نظر او قرآن بر آزادی عقیده، کرامت ذاتی انسان، عدل و حقوق آدمیان تأکید می‌کند اما در کتاب‌های حدیثی مسلمانان، خبری از این ارزش‌ها نیست. مثلا در کتاب‌های حدیثی، فصلی تحت عنوان شورا، کرامت انسان، آزادی عقیده، عدم اجبار به دین (لا اکراه) و نقد سلطان و عالمان دنیاگرا وجود ندارد. از نظر او جوّ خفقان قرن اوّل اسلامی که امویان ایجاد کردند، بر روند تدوین حدیث اثر جدّی گذاشت و این روند، مجموعه‌های حدیثی را از اهداف “عالیه” قرآنی دور ساخت و به سمت کتمان، تحریف، تأیید و توجیه سلطه سوق داد.او در رساله دیگری نشان می‌دهد که چگونه احادیثِ از نظر او “صحیحی” که در “مذمّت شدید” معاویه از پیامبر اسلام نقل شده است، در متون حدیثی اهل سنّت کتمان شده یا بی اعتبار جلوه داده شده است. او تقدّس یا دست کم چهره غیر منفی‌ای را که معاویه در متون حدیثی اهل سنّت یافته است تحت تأثیر نظام سلطه اموی در قرن اوّل اسلامی می‌داند. همین نوشته‌هاست که اتّهام “انتقاد به صحابه پیامبر” را در کیفرخواست به دنبال آورده است.او در آثار دیگر خود به نقد آرای ابن تیمیّه از علمای حنبلی می پردازد که آرای او از پایه‌های اصلی اسلام سلفی به شمار می‌رود. او همچنین در آثار خود به نقد محمّد ابن عبدالوهّاب، پایه گذار مکتب سلفی وهابی می‌پردازد. حسن مالکی متّهم به شیعی، زیدی، معتزلی و قرآن‌گرایی شده است. قرآن‌گرایی، در فضای سنّتی تسلّط حدیث در فهم دین، نوعی “بدعت” (افزودن غیر مجاز به دین) به شمار می‌آید. او تمام این اتّهام‌ها را ردّ می‌کند و می‌گوید خود را تنها مسلمان سنّی آزاداندیش می‌داند. نواندیشان دینی موقعیّت دشواری در کشورهای اسلامی دارند. توده‌های متدیّنان عموماً میانه‌ای با آنها و آثارشان ندارند. این به سبب رویکرد نخبه‌گرا و دگراندیشانه نواندیشان دینی است. حکومت‌های کشورهای اسلامی نیز با نواندیشان دینی که عموماً منتقد حکومتند، سر دشمنی دارند. روشنفکران سکولار هم نواندیشان دینی را چندان به رسمیّت نمی‌شناسند. حکومت عربستان می‌کوشد با ممنوعیّت‌زدایی کنترل شده از نوشیدن مشروبات الکی، آوازخوانی و رانندگی زنان و تغییراتی از این دست، چهره‌ای “مدرن” از حکم‌رانی خود به جهان عرضه کند. از دیدگاه منتقدان امّا، این تغییرات “روبنایی” و “نمایشی” است. در مقابل، موافقان می‌گویند این گشایش‌ها آغازِ فرایندی بلندمدّت است و تغییرات گسترده و ژرف، زمان خواهد برد.در میانه این گشایش‌های واقعی یا نمایشی، بیم آن می‌رود که سرنوشت کسانی همچون حسن مالکی به بوته فراموشی سپرده شودودرپی آن، راه برای سرکوب دگراندیشان درعربستان، بیش ازپیش گشوده شود.
